سؤزوموز

تركهاى گرمسار- استان سمنان

استان سمنان شامل 4 شهرستان سمنان٫ شاهرود٫ دامغان و گرمسار میباشد. هرچند كه در هر چهار شهرستان این استان گروههاى تاریخى ترك به طور پراكنده ساكن مىباشند٫ عمده تركهاى استان سمنان در شهرستان گرمسار متمركز شده اند. منطقه گرمسار كه تا اوایل قرن حاضر به “خوار ری“ شهرت داشته است در یكصد كیلومتری جنوب شرقی پایتخت تهران و بر سر راه اصلی تهران مشهد قرار دارد. تنوع قومی در این منطقه از فارسستان به قدری است كه لقب جزیره اقوام به آن نهاده شده است. مهمترین ملیتهاى ساكن این شهرستان علاوه بر فارسها٫ تركها (گروههاى ایلى اصانلو، پازوكی، نفر، باصری، قشقایى٫…)٫ عربها (عرب عامری، عرب معصومی، عرب سرهنگی، عرب درازی٫ كتی٫ سیدهای طباطبایی..)٫ تبرىها (الیكایی یا علی كایی)، لرها (هداوند)٫ كردها و گیلكها مىباشند.

در این منطقه مانند تمام نواحى ایران به توپونیم هاى تركى بسیار مىتوان برخورد كه یادگار اسكان تركهاى باستان (چمن كنگرخانی٫ كوه های جابان٫ رود گلزگن)٫ میانه (محال قزانچای) و متاخر (رود دلیچای به تركی به معنی رود دیوانه٫ كوههای قاری داغ یا قارلی داغ به تركی یعنی كوه برفی٫ قرا هرانده) است. در این نوشته به كوتاهى به چند گروه ایلى ترك متاخر ساكن استان سمنان فارسستان٫ كه حكام و سلاطین ترك ایران به منظور ایجاد حفاظی برای شرق و نواحى جنوب تهران پایتخت بعدى دولت تركى قاجار از تجاوزات مكرر سواران تركمن، به این ناحیه كوچ داده اند٫ اشاره مىشود. (نواحى غرب و بخشى از جنوب استان تهران اساسا ترك نشین و جز آذربایجان جنوبى است):

1- اصانلو٫ اوصانلو٫ آصانلو٫ آسانلو٫ اوسانلو٫ اسانلو ها (Osanlou٫ Asanlu٫Osanlu)

از جمله مهمترین ایلات ترك سردره خوار و دشت خوار (گرمسار فعلی) ایل اصانلو است. ایل اوصانلو از ایلات خمسه آذربایجان (استانهاى زنجان و قزوین كنونى) است كه به این نواحى احتمالاً از جنوب مراغه مهاجرت نموده و در مركز شهرستان زنجان به دامپروری و كشاورزی روزگار می گذرانیده است. (امروزه در این ناحیه در محل التصاق رود بزینه كه از كوههاى غربى خرقان سرچشمه مىگیرد و رود قزل اؤزه ن٫ قریه اى بنام اوصانلو وجود دارد). آغا محمدخان قاجار شاه ترك ایران پس از تاسیس دولت تركى قاجاریه و انتخاب تهران به پایتختی خود٫ برای حراست از تهران از حملات تركمنها بخشى از ایل ترك اصانلو از خمسه آذربایجان (استانهاى زنجان و استان قزوین فعلى) را به استان تهران و سمنان خوار كوچانیده است.

آسانلو ها در گذشته نقش تعیین كننده اى در اوضاع سیاسى منطقه داشته اند. برخى از نظامیان آسانلو كه در خدمت ارتش دولت تركى قاجار بودند به همراه سران ایل آسانلو در جنگهاى عدیده اى شركت كرده اند. از سران و روسای ایل اصانلو در دوره سلطنت رضاخان میتوان از رشیدسلطان، سیف اله خان، آقارضاخان و جلیل خان نام برد. پس از آنكه آسانلوها در گرمسار ساكن شده اند٫ دامدارى شغل عمده ایشان گشته است. در آن ایام تعداد آنها بیش از هزار و دویست خانوار مىبود. (در سال 1987 تنها حدود 28 خانواده ویا 43 نفر به طور مشخص وابسته به طائفه اصانلو در تهران زندگى مىنمودند). مهمترین طوایف این ایل عبارتند از قباخلو (Qobakhlou)، قزلو (Qozlou)، جورابلو (Jorablou)، ترامشلو Torameshlou، چوزوكلو (Chozouklou)، میرآخورلو (Mir Akhorlou )، چاپشلو (Chapeshlou) ، یوردخانلو (Yourkhanlou)، رشمه لو (Rashmehlou)، خالقلو (Khalqolou)، ایمان خانلو (Iman Khanlou) و كنشلو (Koneshlou). در سالهاى اخیر آسانلوها در روستاهاى ده سلطان٫ دولت آباد٫ سعدآباد٫ سوداوغلان٫ مگس تپه٫ فند٫ شاه سفید٫ یاترى سفلى٫ رشمه٫ محمود آباد٫ موقوفه٫ محمودآباد نایب ابراهیمى و غیره ساكن بوده اند.

ریشه نام اصانلو: “اوسون” ویا “یاسون” به مغولى-تركى به معنى خانوار و تیره مىباشد. ساكاها (Sacae) در قرون 2 و 3 پیش از میلاد تحت حاكمیت اتحاد طوائفى بنام اوسون بوده اند كه زبانشانشان تركى ولى تبارشان مغولى بوده است. اوسونها بعدها به دو گروه “كانگلى” و “آلانى” تقسیم شده اند كه این گروه دوم به نواحى مجاور دریاى خزر مهاجرت نموده است. اوسونها در اثر حملات متوالى تركهاى آلتایى در قرون 5 و 6 میلادى بافت و انسجام طائفه اى خویش را از دست داده اند. همچنین “اوس”٫ “اوص” در زبانهاى مجارى (os٫osh) تركى چواشى(ios) ٫ تركى (yas ٫ yash) و دیگر زبانهاى اورال آلتایى (ecˆie٫acˆ’cˆe٫as’i٫ässe, es ٫aš٫ jase٫ azä٫ âcˆcˆeˆ٫ ic’a ٫ iz’a ٫ oc’e ٫ isä ٫ese as٫ ôs, ais) به معانى نیا٫ باستانى٫ پدربزرگ٫ مسن٫ برادر و یا دایى بزرگتر مىباشد. (منشا كلمه تركى-مغولى “یاسا” به معنى قانون و آداب و عرف نیز از همین ریشه است). همچنین این كلمه در زبانهاى اورال آلتایى و لهجه هاى تركى (تركمنى٫ تاتارى٫ چواشى٫ چغتایى٫ باشقردى٫ اویغورى٫ كاماس٫ خاراكاس …٫) به اشكال äs٫ is٫ vazˆov٫ as٫ vezˆer٫ uus٫ es, oz٫ oˆš٫ موجود بوده و به معانى توانایى٫ حافظه٫ درك٫ هوش٫ ذكا٫ دراكه٫ روان٫ عاقل٫ تیز هوشى بكار رفته است.

2- پازوكى-بازوكا (Bazooka)

ایل ترك پازوكی حدود ۴۰۰ سال پیش در زمان سلطنت خاندان تركى صفویه (دوره شاه اسماعیل صفوى) همراه با ایل “آسایشلو” از ارومیه آذربایجان تبعید شده و اكثریت آنها در خوار و ورامین و بخشى نیز در روستاهای طرود و حصاربن فیروزكوه اسكان یافته اند. طبق كتاب سفر به استرآباد٫ مازندران و گیلان و تخمین هاى صنیع الدوله تعداد آنها بالغ بر 600-700 خانوار مىشده است كه عموما در رادیان كه مهمترین روستاى خوار مىباشد و نیز در شاه بوغ ساكن شده بودند. بازوكىها به زبان ملى خود تركى (آذرى) سخن مىگویند هرچند كه تمام آنها به روانى فارسى نیز صحبت مىكنند.

3- نفر

تركهاى نفر در روستای قشلاق نفر ساكن هستند. زبان طائفه نفر شیوه اى از تركى آذربایجانى (جنوبى) بشمار مىرود. افراد ایل نفر اصلا از شیراز به گرمسار مهاجرت كرده اند. ایل تركى نفر كوچكترین ایل اتحادیه طوائف بئش اویماق (خمسه) مىباشد. (دیگر ایلهاى كنفدراسیون خمسه عبارتند از اینانلو٫ بهارلو٫ باصرى٫ و عرب). ایل نفر خمسه عموما در ناحیه گراش ساكن بوده و شمارشان به چند صد خانوار بالغ مىشود. در تركیب ایل ترك نفر در جنوب ایران٫ گروههاى كوچك عرب و لر نیز داخل شده است.

4- باصرى

ایل باصرى كه به لحاظ تبارى تركیبى از گروههاى لر٫ عرب و ترك مىباشد٫ نیز مانند ایل تركى نفر یكى از ایلات پنجگانه بئش اویماق (كنفدراسیون خمسه) جنوب ایران مىباشد. این ایل محتملا از خراسان به این ناحیه كوچ كرده است.

5-قشقایى

در دو سده گذشته چندین خانوار از گروههاى ترك قشقایى (همچنین ایلزاده بختیارى٫ میش مست عرب …) به طائفه تبرى (مازندرانى) الیكایى ملحق شده اند. این گروهها اكنون به لهجه الیكایى كه لهجه اى از زبان تبرى شمرده مىشود سخن مىگویند. منشا ایل الیكایی٫ الیكا است كه منطقه ای به همین نام در چالوس مىباشد. ییلاق آنها شامل ارتفاعات شمال گرمسار معروف به گیلور و مناطق ییلاقی فیروزكوه ،دماوند و پلور در استان تهران و قشلاق آنها حواشی كویر شرق و غرب گرمسار است .

6-كردهای گرمسار شامل دو طایفه شادلو و قراچورلو می باشد. اگر نه همه٫ حداقل بخشى از این گروهها را تركهاى كرد شده تشكیل مىدهد. تاریخ استقرار آنها به سال ۱۰۰۶ ه ق كه حركت كردها از جنوب قفقاز (آذربایجان شمالى) به آذربایجان جنوبى و از آنجا به خوار و ورامین و از آنجا به خراسان انتقال یافته اند، میرسد.

نگاهى به وضعیت تركهاى شهرستان گرمسار:

تركهاى ساكن در شهرستان گرمسار بخشى از خلق ترك آذرى با تاریخ و مذهب و زبان و تبار مشترك مىباشند. اینان هرچند در نزدیكى شرقىترین مناطق آذربایجان جنوبى (یعنى مناطق ترك نشین غرب و جنوب استان تهران) قرار دارند به سبب دورى جغرافیایى از بدنه اصلى توده ترك در آذربایجان و خراسان بشدت از روند از دست دادن زبان مادرى و ملى خود تركى آسیب دیده اند. روند مسخ فرهنگ و هویت تركى و از دست دادن زبان ملى-مادرى تركى را سیاست فارس سازى (فارسلاشدیرما٫ تفریس) دولت٫ كه اضافتا سعى در تراشیدن و پررنگتر كردن هویت طائفه اى و جایگزین كردن این هویت قبیله اى به جاى هویت ملى ترك براى گروههاى ایلى ترك ایران دارد تشدید كرده و باعث ایجاد بحران هویت براى گروههاى ترك سراسر ایران بویژه آنهایى كه در خارج آذربایجان ساكنند (مانند شمال خراسان و جنوب ایران) و یا تعلق طائفه اى دارند شده است.

در همین راستاست كه در تمام منابع رسمى و غیررسمى ایرانى-فارسى گروههاى ایلى و جغرافیایى ترك ایران مانند قشقایى ها و تركهاى خراسان هر كدام به شكل گروههاى منفرد٫ جدا و پراكنده ترك زبان و نه به شكل زیر گروههاى خلق و ملیت ترك معرفى مىشوند و بدین ترتیب سعى مىشود كه خلق ترك در ایران از یك ملیت واحد و منسجم داراى اكثرُیت به دهها گروه مختلف پراكنده و جداى ترك زبان اقلیت تبدیل شود. به همین جهت است كه مىبایست همیشه و با اصرار تاكید شود كه تمام گروههاى ترك ایران فارغ از استان محل سكونتشان و یا لهجه تركىشان ویا طائفه شان٫ همه بخشى از خلق و ملیت ترك آذرى در ایران مىباشند. همچنین مىبایست تاكید شود كه تركهاى ایران و آذربایجان و خراسان “ترك” اند نه “ترك زبان”. (منظور نژادپرستان وطنى از كاربرد تعبیر تركزبانان براى خلق ترك٫ این است كه گویا این خلق اصلا فارس و آریایى بوده كه بعدها زبان خویش را به تركى تغییر داده است). در نتیجه این سیاستهاست كه اكثریت مطلق تركهاى شهرستان گرمسار نیز مانند بسیارى دیگر از تركهاى ایران زبان ملى و مادرى خود تركى٫ این مهمترین عامل تشكل هویت ملى و ملیت ترك خود را از دست داده و آغاز به تكلم به زبان فارسى نموده اند.

تركهاى استان سمنان و شهرستان گرمسار مانند دیگر تركهاى فارسستان در معرض خطر نابودى كامل آنهم در مدت زمان بسیار كوتاهى قرار دارند. تحصیل به زبان مادری خود زبان تركى در دوره ابتدائى مدارس و تاسیس كانال تلویزیونى سراسرى به زبان تركى براى جلوگیرى از تشدید بحران هویت قومی و عقب ماندگی مدنى و استحاله تركهاى گرمسار و دیگر تركهاى ایران در قومیت مسلط فارس ضرورى است.

گئرچه یه هو !!!