این شهرستان از غرب به دریاچة اورمیه ، از شمال به آذرشهر ، از جنوب به بناب و از شرق و شمال شرقی به مراغه و اسكو محدود شده استسعت و حدود عجب شیر از نظر موقع ریاضی در جنوب غربی استان آذربایجان شرقی و بین 45 درجه و 53 دقیقه و 45 ثانیة طول شرقی و 37 درجه و 28 دقیقه و 39 ثانیة عرض شمالی واقع شده و ارتفاعش از سطح دریا 1330 متر می باشد. مساحت تقریبی این شهرستان 1928 كیلو متـر مربع می باشد و در حـدود 11/4 درصد از كـل مساحت استان آذربایجان شرقی را به خود اختصاص داده است.

زبان و دین مردم زبان رایج در این شهرستان تركی آذربایجانی می باشد و اهالی آن مسلمان و شیعة اثنی عشری هستند. هیچ یك از اقلیتهای مذهبی و همچنین قومیتهای غیر ترك در این منطقه سكونت ندارند.

وجه تسمیه دربارة وجه تسمیة عجب شیر روایات مختلفی نقل شده است كه اغلب بدون سند و مدرك بوده و شبیه افسانه ای بیش نیستند. از جمله اینكه نقل می شود زبیده خاتون زوجة هارون الرشید در مسیر راه خود به تبریز ، شبی را در این خطه اطراق می كند. در محل اردوی وی چوپانی مشغول چرای گله بوده كه به رسم مهمان نوازی كاسه شیری تهیه كرده و به اردوگاه وی می برد. زبیده خاتون بعد از صرف شیر كه گویا به مذاقش خوش آمده بود ، می گوید عجب شیری ، عجب شیری ... كه ظاهراً همین اظهار شگفتی او از لذت شیر ، به اساس وجه تسمیه این دیار بر می گردد. یا رنگ آمیزی شیرلی مچید عجب شیر را دلیل نامگذاری این شهر به عجب شیر ذكر می كنند زیرا در زبان اهالی محل شیر به معنای رنگ است و اهالی در مواجه بازتاب رنگها به داخل مسجد با شگفتی از كلمة عجب شیری استفاده می كنند.

اما مهمترین نظریه در این مورد ، مقالة آقای منصور رهبری تحت عنوان « تحقیقی پیرامون نام شهر عجب شیر » می باشد. وی در این مقاله دربارة وجه تسمیة عجب شیر می‌نویسد: «…كلمة عجب ( اج‌اب ) یك تركیب اسمی است كه قدمت آن را می‌توان به هزاره های قبل از میلاد ربط داد. این تركیب اسمی از دو جزء اج (Ac) و اب(Ab) تشكیل یافته كه احتمالاً مربوط به زبان خلق كوتی باشند. كوتی‌ها از نخستین ساكنان خطة آذربایجان هستند و یك گروه قومی بودند كه در هزاره‌های سوم و دوم قبل از میلاد در صحنه تاریخ ظاهر شدند. در قرن بیست و سوم قبل از میلاد در زمان سلطنت نارام‌سوئن پادشاه آكاد به ناحیه بین‌النهرین جنوبی دست می‌یابند و نیپور شهر مقدس شومریان را متصرف می‌شوند و مدت 91 سال در كشور شومر و آكاد سلطنت می‌كنند و … به احتمال قوی زبان كوتی قرابتی با زبان شومریان داشته و یا از آن متأثر گشته . زبان شومری به گروهی از زبانها كه [ التصاقی ] هستند تعلق دارد. گفتنی است زبان تركی نیز به این گروه از زبانها تعلق دارد و … جزء Ab اب در كلمة AcAb اج‌اب در زبان شومری به معنای در و دروازه بوده است. با این ملاحظه كلمة آچ‌آب یا اج‌اب ( عجب ) شهر و یا آبادی دروازه‌دار معنی ‌می‌شود. هر گاه شیر را برگرفته از نام طایفه حساب كنیم توپونیم اج ‌اب سیر به معنی شهر دروازه‌دار طایفة شیر می‌شود كه احتمالاً نخست به شكل اج‌اب بوده و بعد از اسكان شیرها در این محل اج ‌اب شیر ( عجب شیر امروزی ) گشته است و هرگاه شیر را با كلمة شار یكی بدانیم آنگاه آچ‌آب شار یا با تلفظ نرم اج ‌اب شیر را می‌توان شهر دروازه دار حاكم و یا به عبارتی تختگاه فرمانروا معنی كرد.

عجب شیر كهن شهر تاریخ شهرستان عجب شیر به علت موقعیت استراتژیك جغرافیایی اش و قرار گرفتن در ناحیه سرزمینی دولت ماننا به عنوان قدیمی ترین دولت معتبر در اراضی آذربایجان ، به میدان نبرد دولت های مقتدر وقت ( آشور و اورارتو ) تبدیل شده و آبستن حوادث تلخ و شیرین بوده است. كتیبه اورارتویی موجود در گوور قالای روستای جوان قلعه از یادگاران این دوران می باشد. وجود قلعه تاریخی رویین دژ در عجب شیر و اهمیت این دژ در رویدادهای مربوط به سلسله های سلجوقی ، آق سنقری ، اتابكان آذربایجان ، خوارزمشاهیان و مغولان ، گواه دیگری بر اهمیت تاریخی منطقه عجب شیر در طول هزاره های پیش از میلاد تا عصر حاضر می باشد.

وقوع رویدادهای مختلف تاریخی یك سده اخیر در منطقه از جمله جنگ فتحعلی خان افشار با آزاد خان افغان در محل روستای شیراز ، نبرد نیروهای صمد خان شجاع الدوله با نیروهای ستارخان در محل روستای خانیان ، حوادث شهریور 1320ش و ورود متفقین به منطقه و بالاخره وقایع سالهای 1357ش و قیام تاریخی 9 دی 1357 مردم عجب شیر بر علیه رژیم مستبد پهلوی ، بر غنای تاریخی كهن شهر عجب شیر افزوده است. آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری عجب شیر ثبت بیش از یك صد اثر تاریخی منطقه عجب شیر در فهرست آثار ملی كشور ، این شهرستان را در ردیف یكی از مهمترین شهرهای تاریخی – فرهنگی استان قرار داده است. برخی از مهمترین آثار تاریخی عجب شیر به شرح زیر است :

1. قلعه تاریخی رویین دژ : مورخان و باستان شناسان مشهوری چون زكریا بن محمد بن محمود قزوینی ، رشیدالدین فضل ا... همدانی ، مینورسكی و ... در نوشته هایشان با قاطعیت محل دژ را نزدیك دیزج رود ( عجب شیر ) ذكر می كنند.

داش قالا ( قلعه ضحاك ) : از دیدنی ترین قلعه های تاریخی ایران می باشد كه در حدفاصل روستاهای ینگجه و باراز واقع شده است. كشف ظروف سفال های مربوط به سده های 11 و 12 میلادی ( دوره اسلامی ) گواه اهمیت تاریخی این دژ تدافعی می باشد.

تپه باستانی كول تپه : این تپه باستانی در روستای كول تپه واقع شده است. پیدایش سنگ ، عقیق ، فلزات مختلف ، سنگ آتش زنه ، ظروف سفال و قطعات اپسیدین ، عمر تاریخی تپه را به تمام ادوار قبل از هخامنشی اعم از مادها تا اورارتوها و ماننا ها می رساند.

كتیبه اورارتویی روستای گون كلله ( جوان قلعه ) : این كتیبة میخی در 8 كیلومتری عجب شیر و در محل روستای جوان قلعه كشف شده است. قدمت این كتیبه به عصر اورارتویی بر می گردد. كتیبه در ضلع جنوبی گوور قالا در سینه كش كوه در روی صخره ای طبیعی حجاری شده است.

وجود رودخانة پر آب قالاچایی در این منطقه و نیز باغات سرسبز و حاصلخیز احتمال اسكان اقوام مختلف از جمله اورارتویی را در این منطقه را قوت می بخشد. طبق بررسیهای اولیه ای كه بر روی كتیبه انجام گرفته حجاری این اثر مربوط به آرگیشتی اول پسر منوا به تاریخ 785- 753 ق. م تخمین زده می شود.

گورستان تاریخی روستای شیراز : گورستان تاریخی شیراز ، یكی از قدیمی ترین و بزرگترین گورستانهای آذربایجان می باشد و در خور یك شهر باستانی با جمعیت حداقل 40 هزار تا 60 هزار نفری می باشد كه در حال حاضر آثاری از محدودة آن شهر در حوالی این گورستان باقی نمانده است. چندین احتمال در مورد وجود تعداد زیاد قبور در این گورستان وجود دارد كه قوی ترین و محتمل ترین آنها ، دفن كشته شدگان جنگ معروف مراغه كه در سال 1760 م بین قوای فتحعلیخان افشار و آزاد خان افغان در این محل روی داده ، می باشدگورستان های تاریخی روستاهای هرگلان ، باراز ، ینگجه ، قوزاوجه و ولینجق از دیگر گورستان های تاریخی منطقه می باشد.

قیزیل كورپی : این پل دو دهنه بین روستاهای كول تپه و خانیان بر روی رودخانة قالا چایی احداث شده است. در ستونهای این پل سنگ قبرهای گورستان های تاریخی شیراز و ورینجق به وفور مشاهده می شود.

شیرلی مچید ( مسجد شیرلو ) : این مسجد یكی از مساجد باشكوه و زیبای ستوندار چوبی ایران می باشد. قدمت این مسجد در برخی منابع به ادوار مختلف از جمله قره قویونلوها ، صفویه ، و نیز قاجاریه نسبت داده شده كه احتمالاً قدمتش به ادوار پیش از این نیز برسد. شهرت این مسجد به واسطة وجود ستونهای چوبی و سرستونهای مقرنس و قطاربندی و سقف چوبی منقوش است. از دیگر مساجد تاریخی عجب شیر می توان از مسجد قاضی شیشوان و محمد حنفیه گوراوان نام برد.

حمام تاریخی نوبهار : بنای حمام نوبهار در حد فاصل محله های قدیمی حمام كوچه و سعید آباد عجب شیر واقع شده و مالك اولیه اش شخصی به اسم سام السلطنه بوده است. بنای این اثر از سنگهای مالون ، ماكادام رودخانه ای ، آهك ، خاك ، كاه و گل ساخته شده است. آب مصرفی برای حمام از نهری كه از كنار حمام می گذشته تأمین می شد. از این حمام در گذشته به غیر از استحمام ، مجالسی از قبیل حنابندان ، عروسی و قمه زنی در روزهای عاشورا استفاده می شد. قدمت بنا دقیقاً مشخص نیست ولی در حدود 200- 150 سال تخمین زده می شود.

امامزاده سید ابوالقاسم : بقعة امامزاده سید ابوالقاسم در فاصلة 2 كیلومتری شمال شهرستان عجب شیر و نزدیك قبرستان شیخ ولی واقع شده است. این امامزاده از سادات صحیح النسب بوده و در بین مردم به امامزاده سید ابوالقاسم از نوادگان امام جعفر صادق( ع ) معروف است. قدمت بنای امامزاده سید ابوالقاسم عجب شیر با توجه به سبك و ساخت بنا ( چهار طاق ) به دورة ایلخانی می رسد. سنگ های خوش تراش ازاره و همچنین كاشیكاری گسترده با كاشی های آبی فیروزه ای ، سفید و مشكی به شیوة معرق ، شباهتی با كاشیكاری گنبد غفاریه و مقبرة الجایتو دارد كه همگی به نیمة اول قرن هشتم هجری هستند. مهمترین ویژگی این اثر وجود مصطبه سنگی است كه تیپ بناهای تاریخی با ارزش منطقه آذربایجان را داراست.

جاذبه های گردشگری عجب شیر گذشته از وجود بیش از یكصد اثر تاریخی در این شهرستان ، به علت موقعیت خاص جغرافیایی اش كه از یك طرف به ارتفاعات سرسبز سهند و از طرف دیگر به پارك ملی دریاچة اورمیه متصل است ، عجب شیر به یكی از زیباترین تفرجگاههای كوهستانی – بندری تبدیل شده است. وجود دژها ، دره ها ، چشمة آب های معدنی و ... مؤید این ادعا است. نمونة عینی این تفرجگاه ها می توان از باغ دره ، گوورچین دره ، توتلوق دره ، شاه داشی ، تاتار داشی ، شورسو ، غارهای خمره ای هرگلان و ... نام برد.

از مهمترین جاذبه های گردشگری ، می توان به بنادر و جزایر دریاچة اورمیه كه در این منطقه واقع شده اند ، اشاره كرد. حدود یك ششم از مساحت این دریاچه كه مقدار آن در فصول مختلف سال بین 4500 تا 6000 كیلومتر مربع متغیر است ، متعلق به عجب شیر می باشد. سواحل زیبای دریاچة اورمیه یكی از مراكز تفرج و استراحت گردشگران می باشد كه با توجه به سابقة تاریخی دریاچه و زیستگاههای باستانی اطراف آن ، امكانات بسیاری برای رشد صنعت توریسم در منطقه موجود است. در صورت تكمیل طرحهای ملی گردشگری در سواحل دریاچه از جمله تكمیل و احداث محل های مناسب جهت اسكان گردشگران در منطقة نمونة گردشگری رحمانلوی عجب شیر ، ضمن ایجاد فرصت های جدید شغلی در منطقه و شناساندن زیباترین منطقة ساحلی دریاچه به گردشگران داخلی و خارجی ، قدم های مثبتی در جهت بهبود صنعت گردشگری برداشته می شود.

علاوه بر وجود هزاران جاذبة طبیعی ( جزایر ، چشمه ها و ... ) وجود خواص درمانی در آب و لجن دریاچه دلیل مضاعفی در سرمایه گذاری در بخش صنعت توریسم دریاچه می باشد. آب و گل دریاچه از لحاظ فراوانی املاح مفید و بسیار غنی آن شفا بخش بوده و برای پاره ای از امراض جلدی و ناراحتی مفصلی و روماتیسمی فوق العاده سودمند است. وجود رادیو اكتیویته در آب دریاچه نیز مزیت فوق العاده ای به آن بخشیده كه منافع طبی و درمانی زیادی دارد. از بین بنادر مهم دریاچة اورمیه ، دو بندر مهم و تاریخی دانالو و رحمانلو در سواحل عجب شیر قرار دارند. این دو بندر نقش پل ارتباطی بین دو استان آذربایجان شرقی و غربی را داشتند و استان آذربایجان غربی از طریق راه دریایی بین بنادر گلمانخانه در كرانة غربی و دانالو و رحمانلو در قسمت شرقی دریاچه به مركز كشور متصل می شد. در دریاچة اورمیه 102 جزیرة بزرگ و كوچك وجود دارد كه مساحت كل آنها 33486هكتار برآورد شده است. از این 102 جزیره ، مساحت پنج جزیرة اسلامی، قویون داغی ، ائشّك ، اسپیر و آرزو در مجموع 32640 هكتار است. یعنی جزایر مذكور ، 5/97 درصد از كل مساحت 102 جزیرة این دریاچه را به خود اختصاص داده اند. از این پنج جزیرة بزرگ ، به غیر از جزیرة اسلامی مابقی متعلق به شهرستان عجب شیر می باشند. 1. جزیره قویون داغی ( كبودان ) : جزیرة قویون داغی با مساحت 3125 هكتار بعد از جزیرة اسلامی ( با مساحت نزدیك به 25670 هكتار ) بزرگترین جزیرة دریاچة اورمیه محسوب می شود. این جزیره در 15 كیلومتری عجب شیر و 10 كیلومتری بندر رحمانلو واقع شده است. وجه تسمیة نام اكثر جزایر دریاچة اورمیه بدین صورت است كه اهالی محلی این جزایر را به نام حیواناتی كه در آن جزایر به حد وفور یافت می شد نامگذاری كرده اند. قویون داغی نیز از این قاعده مستثنی نیست. در ایام گذشته به علت وجود آب شیرین دایمی و مراتع سرسبز و خرم ، اغلب حشم داران اطراف دریاچه گوسفندان خود را جهت تعلیف در فصل زمستان به این جزیره می فرستادند. جزیرة قویون داغی مركز انواع قوچ و میش است و می توان آنجا را باغ وحش طبیعی نامید. 2. جزیره ائششك داغی : این جزیره با مساحت تقریبی 2150 هكتار در جنوب غربی قویون داغی ، دورترین جزیرةعجب شیر محسوب می شود و از نظر وسعت در بین جزایر دریاچة اورمیه مقام سوم را دارد. از بلندیهای این جزیره می توان به « زاغه دیكی » با بلندی 1499 متر ، « پالان توكن » با بلندی 1482 متر ، « جلمان » با بلندی 1477 متر و « بای گوش » با بلندی 1462 متر از سطح آبهای آزاد از ارتفاعات بلند این جزیره محسوب می شوند. همچنین « زرشك دره ، كت دره سی ، دغداغان ، شوردره لر، امیر خان » دره های معروف این جزیره هستند. در حدفاصل ارتفاعات بای گوش و جلمان نیز دشتهای « كفی بزرگ و كفی كوچك » وجود دارند. در جزیرة ائشّك داغی ، فقط یك چشمة آب شیرین دایمی وجود دارد كه میزان آبدهی آن بین 1 تا 2 متر مكعب در هر شبانه روز است. 3. جزایر اسپیر و آرزو: جزیرة اسپیر با مساحتی در حدود 1150 هكتار ، چهارمین جزیرة دریاچه اورمیه محسوب می شود. طول جزیره تقریباً 12 و عرضش 6 كیلومتر است. اسپیر در غرب جزایر ائشّك و قویون داغی واقع شده و مرتفع ترین نقطة این جزیره « ساری تپه » با ارتفاع 1422 متر از سطح دریاهای آزاد نام دارد. معروفترین دره های این جزیره نیز « اسكله » و « كت دره سی » می باشند. در جزیرة اسپیر تنها یك چشمة آب شیرین با آبدهی بین « 100 تا 200 » لیتر در شبانه روز وجود دارد.جزیرة آرزو نیز با مساحت 545 هكتاری اش ، از نظر وسعت در بین جزایر این پهنة آبی مقام پنجم را دارد...

.