پرویز یكانی زارع

 نمی دانم چرا بعضی ها ابراز معلومات، تشخص طلبی و شاید هم اثبات سر سپردگی خویش را، در خود فرهنگ ستیزی،نفی‌اصالتهای‌تاریخی‌وجغرافیائی و زبان تركی خود و تحریف حقایق واقعیتها می جویند!؟ بی شك چنین تشبثاتی پیش از هر چیز تصویرگر بی دانشی و یا حداقل تجاهل اینگونه افراد می تواند باشد. چون به شهادت همه پژوهشگران و تاریخ شناسان بی غرض جهانی، تاریخ اذربایجان، قدیمی ترین و غنی ترین تاریخها، فرهنگ اذربایجانی، را رنگین ترین فرهنگها و زبان تركی اذربایجانی، از كاملترین و با قاعده ترین زبانها در سطح جهان می باشد. بالطبع هر انكه با نظر حقارت به فرهنگ و تاریخ و هویت تركی آذربایجانی خود منگرند، باید ریشه احساس حقارت خویش را در عقده خود كم بینی و شخصیتی آنان جویا باشند نه چیز دیگر.

برخی نام غرورآفرین كوه «اورین» خوی را فارسی (آورین) دانسته و برخی كردی (آگرین) و حتی برخی نیز ارمنی قلمداد می كنند، حال اینكه «اورین» كلمه ای صرفا تركی می باشد. با سپری شدن عصر سیاستهای ترك ستیزی و نقطه پایان بخشیدن بر دوران نژادپرستانه دوران پهلوی توسط انقلاب اسلامی بر هر محقق اذربایجانی فرض واجب است كه با تلاش شبانه روزی و تحقیقات علمی خستگی ناپذیر خود حقیقت مربوط به توپونیمها (نامهای جغرافیائی)، اویكونیم ها (نام مناطق مسكونی)، هیدرونیم ها (نام رودها و دریاچه ها و دریاها) اورونیم ها (نام كوهها و دره ها و دشتها)، ائتنونیم ها (نام نژادها وطوایف و قبایل) و ائنوماستیكائی (نام اله ها و الهه ها) ملت خود را دریابد و در جایگزینی آنها با تحریفات عصر پهلوی ببعد لحظه ای كوتاهی نورزد. بقول زنده یاد پروفئسور محمدتقی زهتابی این شخصیت علمی اذربایجانی و نقطه پایان گذارنده بر اكثریت تحریفات اعمال شده عصر پهلوی در زمینه تاریخ و فرهنگ و مدنیت آذربایجان، اجداد اولیه و نیاكان ما، محیط زندگی، كوهها و دره ها و دریاچه ها و دریاها و رودها و ابادیها و اسم قبیله و طوایف خود را با كلمات مرسوم در زبان خویش نامگذاری نموده اند. و به شهادت داده های تاریخی سراسر اذربایجان به تبع آن شهرستان خوی از هزاره ها و سده های پیش از تاریخ تا امروز مسكن اقوام پیوندی زبان چون: سومریها، ایلامیها، هوری ها، مانناها، مادها و... بوده است نه اقوام دیگر. از اینرو تلاش همه انانی كه به زور می خواهند ریشه توپونیم ها و... های موجود در آذربایجان در زبانهای هند و اروپائی، فارسی، كردی، ارمنی و حتی زبانهای سامی و آشوری و عبری و عربی به جویند به مثابه آب در هاون كوبیدن و در نهایت رسوائی بی دانشی و جهالت آنان خواهد بود.

كلمه «اورن» در زبان تركی به معنی بزرگ و جهان بوده و كلمه اورنسل به معنی جهانی نیز از آن مشتق شده است. در كتاب «دده قورقود» كتاب حماسی آذربایجانیان، از قهرمانی بنام «اورن» یاد می شود كه معنای اژدها از آن استنباط می شود كه خود بزرگ بودن را تداعی می كند. همچنین كلمه اورین ـ آورین شباهت آوائی با كلمه «آغری» و یا تلفظ تركی عثمانی «آگری» دارد كه نام تركی كوهی است كه به اشتباه آرارات خوانده می شود.

آغری داغ (آرارات) بزرگ تا سال 1920 م، سرحد یین روسیه و تركیه بود ولی از آن به بعد در نتیجه تغییرات مرزی، اغری داغ بزرگ در خاك تركیه واقع گردید و اكنون محل التقای قره سو با آراز (آراس)، ابتدای مرزی ایران، جمهوری آذربایجان و تركیه می باشد.

كوه مابین تركیه و ارمنستان امروزی كه در ازمنه دیرین «ماسیس» و از طرف تركان «آغری داغ» (كوه بلند) خوانده شده است. سبب اینكه این كوه از طرف ارامنه «آرارات» خوانده می شود، اینست پیش از اینكه ارامنه باصطلاح آریائی نژاد به سرزمین امروزی (ارمنستان) بیایند، دراین سرزمین تورانیها،«اورارتو ـ اوارتی ـ اورارزو» های پیوندی (التصاقی) زبان زندگی می كرده اند و پیش از آمدن ارامنه به این سرزمین دولت نیرومندی برپا داشته بودند.

ارامنه درابتدااین حكومت را نخستین حكومت خود حساب كرده و با اطلاق نام آن به كوه آغری داغ و نسبت دادن خودشان به «اورارتوها» خواستند خود را ابدی نمایند و وجودشان را در این سرزمین مسجّل نمایند. اما همینكه بعدها از جهت علمی پیوندی زبان (تركی زبان) بودن اورارتوها ثابت گردید، ازاین‌فكرمنصرف‌گشتند.اماكماكان‌آغری داغ را آرارت می خوانند، و این در حالیست كه برای «آرارات» خواندن كوه «آغری = آگری» (ماسیس) هیچ مأخذ و دلیل علمی وجود ندارد. اعتمادالسلطنه در اثر خود بنام «تطبیق لغات جغرافیائی» نظر «كیپرت» عالم جغرافیا را در این باره چنین منعكس می كند: «آرارات»، نام قدیمی منطقه ایست كه، رودخانه اراس (آراز) از آنجا جاری بعدها كوه «ماسیس» واقع در میان مرزهای ایران و عثمانی و روس و از طرف تركها «آغری داغ» خوانده می شد، به نام «آرارات» خوانده شد و بدین نام خوانده شدن این كوه براساس منابع و تحقیق نبوده است. بهرحال به سبب حاكمیت طایفه تورانی «اورارتی» یا «اورارزو» در این منطقه این كوه را با منسوب كردن آن به طایفه اورارتو، «آرارات» گفته اند.

با توجه به عبور قشون دولت اشور از دره‌قوتور واقع در میان دو كوه «آرسابیا» و «ائرتیا» و نیز با توجه به واقع شدن كوه «اورین» كه بزرگترین و بلندترین كوه سمت شمالی دره قوتور می باشد.

این احتمال نیز وجود دارد كه «اورین داغ» زمانی بنام یكی از این دو كوه خوانده می شده است. كلمه «ائرتیا» همان «ارت» می باشد كه در تركی به معنی كوه می باشد و نشانه و یادبودیست از تمدن بزرگ «ارتته» در قسمتهای غربی آذربایجان كه در حدود پنج هزار سال پیش بوسیله اقوام هورری بنیانگذاری شده بود. با توجه به آنچه آمد می توانیم كلمه امروزین «اورین» را همان كلمه باستانی دانست كه در زبان تركی معنی بزرگ و دنیا را می دهد.

برگرفته از:

 توپونیمها، اویكونیم ها، هیدرونیم ها، اورونیم ها، ائتنونیم های مربوط به ملل ترك زبان، پرویز یكانی زارع،1384، خوی (دستنویس)