آذربایجان اراضیسینده ایلك انسانلار داغلارین قوینوندان دوزرنلیك لره گلیب بورالاردا اكین چیلیك و حیواندارلیقلا مشغول اولاراق، اوتوراق حیات تشكیل ائتدیكده، یادلارین هجومو مقابلینده اوزلرینی مدافعه ائتمك و سئل كیمی طبیعی حادثه لردن آماندا قالماق اوچون، داغلارا یاخین و دوزنلیكلره سپه له نن، تپه لرده یورد سالیب یاشامیشلار. بو وضعیت آذربایجان ائللرینده اولموشدور و بونا گؤره ائللرین داخلینده “تیز”و دیز”سؤزو اولان كند آدلاریندا چوخ تصادف اولونور. مثلا شوط و گونئی ماحاللاریندا دیزه، دیزه مرجان، دیزه خللی، سركندیزه و… كندلرینی گؤرستمك اولار. سؤزونون معناسی ایسه یوكسك یئر، اوجا یئر، تپه دئمكدیر.

بو تپه لر مدافعه لره آسان اولماق اوچون، معمولاً , قالا شكلینده دیوارلی و محكم اولاردی . بوتون آذربایجان اراضیسینده بئله تپه لر اولموشدور، خصوصی ایله اورمو گولونون اطرافی، ماكو و شوط اطرافلاری، هشتری، همدان، قوم، قزوین، زنجان طرفلری بو جهتدن چوخ زنگیندیر، لاكین تاسفلر اولسون كی، چوخلاری هله تانینمامیش و اوزه چیخاریلمامیشدی

هر بیر تاریخی حادثه نی اؤیرنمك اوچون نئچه قایناقی بیلمه لییك

۱- حادثه نین چاغداش اولموش انسانلارین یازدیقلاری و كتیبه لری

۲- یئر آلتی و یئر اوستوندن تاپیلان تاریخی اثرلر و سندلر

۳- تاریخ حادثه لرین چاغداش اولمایان عالیم و یا تاریخ چیلرین آپاردیقلاری تدقیقاتلار و یازیپ ویاراتدیقلاری اثرلر، دیل، شخص و یئر آدلاری.

مشهور متخصص علی پاشا اؤز تاریخی حقوق اثرینده سومئرلرین اصلیتینه گؤره یازیر: تقریبا ۷مین ایل بوندان اول سومئرلر بیر یاخشی و حاصلخیز تورپاقلار آختارماخ اوچون قفقاز، آذربایجان و ایرانین شمال غرب تورپاقلاریندان گئچمكله ، بوگونكو عراقین دجله و فرات چایلاری نین اطرافیندا اؤزلرینه وطن و یاشاماق یئری قورموشدولار. علی پاشا یازیر: بو گونكو آنادولو ساكینلری نین بدن شكیللری دؤرد مین ایل مدنیت مدتینده هله دگیشیلمه میشدیر.

بیر سیرا جغرافی آدلار اوزون ایللر بویو التصاقی دیل و ائللر طریقیله بوگونكو زامانیمیزا گلیب چاتیپ، از جمله او آدلاردان ماسیس(بوگونكو آغری داغیندان چیخان چم، كی گئچمیش انسانلار “ماسیس” دئیرمیشلر)آشود(شوط) و آراس =آراز(البته بو آدلاری ائرمنی خلقلر، اؤزلرینه نسبت وئریرلر) و ماكو(ماكور).

ماسیس (مه تند) و ماكو (ماكور: تند و یا دیرك داغ) دئمكدیر از جمله او آدلاردیلار كی سومئرلر زامانیندان بو گونه گلیب چاتیپلار. حتی سومئرلردن آیریلان آفریقا اؤلكه لرینه گئدن ابرانیلر بو گونكو زیمباوه و زامبیا مرزینده اولان ویكتوریا شیر شیریندان چیخان چم لره ماسی دئیرلر.

بوگونكو گورجوستاندا اولان كور چایی سومئر لغتینده داغ چایی معناسی وئریر. حتی بونا گؤره ذهتابی یازیر: سومئر دیلینده كور= داغ دئمك ایدی و اورارتو و ماننا دیللرینده داغا “كور”و”كول”دئییلمه سی احتمالی واردیر. دئمك بو كلمه نین حقیقی معناسی داغلار اولموشدور.

آل كلمه سیده «ال» شكلینده ایشله نیر؛ نئجه كی، آل آروادی كلمه سی بیر سیرا لهجه لرده ال آروادی شكلینده دئییلیر. بوتون بو آدلاردا «ر» سسی «ل» سسینه چئوریلمیشدیر كی، عادی فونئتیك بیر حادثه دیر و چاغداش تورك دیللری او جمله دن آذری توركجه سی نین دانیشیق دیلینده گئنیش یاییلمیش بیر سس ده ییشمه سیدیر. «ما» كلمه سی( تند، دیرك و یا خشن) معناسیندا كی «ما+كور» كلمه لرینی بیر یئره قویاندا( تند داغ ویا دیرك داغ)معناسی وئریر. بو لغت معناسی ماكو شهری نین فعلی جغرافی ییرینن دوز گلیر. بو سندلر ماكونون ماكور و یا ماكول اولماغینی اثبات ائله ییر .

بیز بو سؤزو چوخلو گوجیله دییه بیلریك كی هر بیر كلمه نین معناسینی بیلمگه اؤز اطرافینی آختارمالییق، گورك كی بیر شهر یا كندین و یا جغرافی یئرلریمیزده نه لر اولابیلر و یا نه لر اولوپ كی بیر اؤلكه نین آدی نین تشكیل تاپماسینا سبب اولوب.

ماكو شهرینه تقریباً ۲ كیلومتر قالان شوط (آشوت) شهری كی دئمك اولار بوگون منطقه نین ان سیاسی و مذهبی شهرلریندن ساییلیر و قدمتی او اثرلری كی شوطون بوگونكو خلیل آوا تپه سیندن تاپیلیپدیر میلاد دان ۱ الی ۲مین ایل اوّله، اورارتولار زامانینا قاییدیر. اما آشوت نه معنادا و نه اوچون بو شهرین آدینا آشوت دئیبلر؟ بیز بیلیریك كی، آنا دیلیمیزده مخرجلری بیر بیرینه یاخین اولان فونئتیك سسلردن بیری ده «د» و «ت» سسلریدیر. بو ایكی سسین بیری- بیرینه چئویریلمه سی هم تاریخ بویو دیلیمیزده موجود اولموش، همده بوگون دیلیمیزین فونئتیك بحثینده معین سس قانونو كیمی اؤزونه یئر آلماقدادیر. بو فونئتیك حادثه ان قدیم دوورلردن، دئمك اولار,بوتون تورك دیللرینده اولموشدور. مثال (دوروك = تورك). (آلداد = آلدات). (اوخشاد = اوخشات). (محمد = ممت). بو كلمه لرین بیریده (آشود= آشوت = شوط) كلمه سیدیر كی آشوت و بوگونكو شوط شكلینه چئویرلیبدیر.

(آش+اود) آش كلمه سی سومئرلر و التصاقی دیللی اورارتولاردا و ماننایی لرده «سو» معناسی وئریر كی «ش» سسی «س» چئوریلیب و عادی بیر فونئتیك دیل بحثیدیر(آش = آس) نئجه كی آراش = آراس كلمه سینه تبدیل اولوبدور(بوگونكو آراز) = (آراس)= آر+آس )= (بؤیوك سو)معناسی وئریر. بونو قئید ائتمك لازیم دیر كی آراس كلمه سی آر آزا كورپو كلمه سی ایله ادغام اولونوب «اود» كلمه سی ده همان «اود» و یا «ایسدی» معناسیندادیر كی بو اود كلمه سی اوزون ایللر بویو بو گونه قدر دگیشیلمه میشدیر. كلمه لرین تركیبیندن (ایسی سو و یا اود سو) معناسیندادیر، چوخ قطعی دئمك اولار كی بو كلمه اصلینده «آشود» هئچ ارمنی كلمه سی اولا بیلمز نئجه كی شوط شهری نین نئچه یوز متیرلیگینده ده ایسی سو چئشمه سی ایندیلرده ده واردیر كی چوخ قطعی دئمك اولار اورارتولار بو آدی اوردان آلیپلار. ایندیلرده بو طبیعی اثر میراث فرهنگی عنوانیندا ثبت اولونوپدور.

یازار:بهنام ثریا

http://hunmurunu2.arzublog.com/post-53520.html