ﺩﻭﻟﺖ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﺭﮔﺮ ﺍﻧﮕﻠﻴﺲ ﮐﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩ ﻧﻨﮕﻴﻦ ۱۹۱۹ ﺑﺮ ﺩﻭﻟﺖ ﻗﺎﺟﺎﺭ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺍﺯ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺸﺮﻭﻃﻴﺖ ﻭ ﺷﺮﻭﻉ ﻧﻬﺎﺩﻳﻨﻪ ﺷﺪﻥ ﺩﻣﮑﺮﺍﺳﻲ ﻭ ﻫﻤﺮﺍﻫﻲ ﺍﺣﻤﺪ ﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﺭﻭﻧﺪ، ﺷﺪﻳﺪﺍ ﻧﮕﺮﺍﻥ ﺑﻮﺩ، ﺑﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺩﺍﺩﻥ ﮐﻮﺩﺗﺎﻳﻲ ﺩﺭ ﺳﻮﻡ ﺍﺳﻔﻨﺪ ﺳﺎﻝ ۱۲۹۹ ﻧﻮﮐﺮ ﻭ ﺩﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪﻩ ﺧﻮﺩ، ﺭﺿﺎ ﭘﺎﻻﻧﻲ، ﻣﻬﺘﺮ ﺳﺎﺑﻖ ﺳﻔﺎﺭﺕ ﺍﻧﮕﻠﻴﺲ ﺩﺭ ﺗﻬﺮﺍﻥ، ﺭﺍ ﺑﺮ ﺍﺭﻳﮑﻪ ﻗﺪﺭﺕ ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ ﻭ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻗﻠﻴﺖ ﻓﺎﺭﺱ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﺮﺩﻧﺪ .
ﻃﺒﻖ ﻳﺎﺩﺩﺍﺷﺘﻬﺎﻱ ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ، ﻓﻘﻂ ۸% ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮﻭﺳﻪ ﺭﺍ ﺍﻗﻠﻴﺖ ﻓﺎﺭﺱ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ ﺗﺎﺟﻴﮏ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ، ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﻴﺪﺍﺩﻧﺪ. ﺑﺎ ﺷﺮﻭﻉ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺩﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪﻩ ﺭﺿﺎ ﭘﺎﻻﻧﻲ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮﻭﺳﻪ ﺩﺭﺑﺴﺖ ﺩﺭ ﺍﺧﺘﻴﺎﺭ ﺍﻧﮕﻠﻴﺲ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺖ. ﺁﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺍﺯ ۱۵ ﺩﺳﺎﻣﺒﺮ ۱۹۲۵ ﺑﺎ ﮐﺎﺭ ﺁﻣﺪﻥ ﺭﮊﯾﻢ ﺷﺎﻩ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﻭ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺍﯾﺮﺍﻥ پهلوی غیر مشروع به زیر اشغال رژیم نامشروع پهلوی رفت. ﭘﺲ ﺍﺯ ﺳﺎﻝ ۱۹۲۵ ﻭ ﻟﻐﻮ ﮐﺸﻮﺭ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮﻭﺳﻪ ﻗﺎﺟﺎﺭ ﻭ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺩﻭﻟﺖ ﺑﺎﺳﻤﻪﺍﯼ ﻭ ﻗﻼﺑﯽ ﺍﻳﺮﺍﻥ پهلوی ﺗﻮﺳﻂ ﺭﺿﺎﺧﺎﻥ ﭘﻬﻠﻮﯼ ﺁﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺑﻪ ﺯﻭﺭ ﺳﺮﻧﻴﺰﻩ ﺑﻪ ﮐﺸﻮﺭ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺍﻟﺤﺎﻕ ﮔﺮﺩﻳﺪ- ﻧﺎﻡ ﺩﻭﻟﺖ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﺮﺍﯼ ﺍﻭﻟﻴﻦ ﺑﺎﺭ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۹۳۶ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻪ ﺍﺻﻄﻼﺡ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻠﯽ ﺭﺿﺎﺧﺎﻥ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪ. ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻲﻫﺎ ﺍﺯ ﺑﻪ ﺭﻭﻱ ﮐﺎﺭ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﺭﺿﺎ ﭘﺎﻻﻧﻲ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﺑﺮﺩﻥ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻭ ﻧﻔﻮﺫ ﺗﻮﺭﮐﻬﺎ ﺩﺭ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮﻭﺳﻪ ﺑﻮﺩ .
ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻲﻫﺎ ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺎﻝ ﺑﺎ ﺗﻮﺭﮐﻬﺎﻱ ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ، ﺗﻮﺭﮐﺎﻥ ﺣﺎﮐﻢ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ، ﻗﺎﺟﺎﺭ ﻭ ... ﺩﺭ ﻧﺰﺍﻉ ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﻭ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﺗﻮﺭﮐﺎﻥ ﺩﺭ ﺧﻠﻖﺍﻣﭙﺮﺍﺗﻮﺭﻱ ﻫﺎ، ﺩﺭ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺳﻌﻲ ﻣﻴﮑﺮﺩﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻔﻮﺫ ﺗﻮﺭﮐﻬﺎ ﺭﺍ ﮐﻢ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺘﻮﺍﻧﻨﺪ ﺯﻣﺎﻧﻲ ﺩﻭﺑﺎﺭﻩ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﺭﮔﺮﺍﻥ ﻏﺮﺏ ﺭﺍ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﮐﻨﻨﺪ. ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮﻭﺳﻪ ﻗﺎﺟﺎﺭ ﺍﻳﻦ ﺗﻮﺭﮐﺎﻥ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎﻱ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮﺍﻧﻪ ﺍﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻲﺍﻳﺴﺘﺎﺩﻧﺪ، ﻣﺜﻼ ﻗﺸﻘﺎﻳﻲﻫﺎ ﺩﺭ ﺟﻨﻮﺏ، ﮐﻠﻨﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ ﺧﺎﻥ ﭘﺴﻴﺎﻥ ﺩﺭ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ، ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺩﺭ ﺁزﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﻭ ... ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻤﻪ ﺍﻳﺪﻩ ﻫﺎﻱ ﺁﺯﺍﺩﻱ ﺧﻮﺍﻫﻲ، ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﻭ ﺿﺪ ﺍﺳﺘﻌﻤﺎﺭﻱ ﻧﻴﺰ، ﮐﻪ ﺩﺭ ﺗﻀﺎﺩ ﺑﺎ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﺍﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺍﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮﺩ، ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﺗﻮﺭﮐﺎﻥ ﻣﻄﺮﺡ ﻣﻴﺸﺪ، ﻣﺜﻼ ﺍﻧﻘﻼﺏ ﻣﺸﺮﻭﻃﻴﺖ، ﻧﻬﻀﺖ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ، ﻭ ... ﻟﺬﺍﺗﻮﺭﮎ ﺳﺘﻴﺰﻱ ﻭ ﻣﺤﻮ ﺁﺫﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻭﻇﻴﻔﻪ ﺍﻱ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﺭﺿﺎ ﭘﺎﻻﻧﻲ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ. ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻲﻫﺎ ﻭ ﺍﯾﺪﺋﻮﻟﻮﮊﯾﺴﺘﻬﺎﯼ ﭘﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﯿﺴﻢ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﻣﻴﺸﺪ ﻭ ﺭﺿﺎ ﭘﺎﻻﻧﻲ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺍﺟﺮﺍ ﻣﻴﮑﺮﺩ.
ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺍﻧﺤﻼﻝ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﺎﺟﺎﺭ، ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮﻭﺳﻪ ﻗﺎﺟﺎﺭ ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮﻭﺳﻪ ﭘﻬﻠﻮﻱ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﻡ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎﻝ ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎﻱ ﺧﻮﺩﮔﺮﺩﺍﻥ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮﻭﺳﻪ، ﻭ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﺑﺮﺩﻥ ﺁﻧﻬﺎ، ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۹۳۶ ﺍﺳﻢ "ﺍﻳﺮﺍﻥ" ﺭﺍ ﮐﻪ ﺍﺯ ﻻﺑﻼﻱ ﺍﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎﻱ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﭘﻴﺪﺍ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﺑﺮ ﺭﻭﻱ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻣﺤﺮﻭﺳﻪ ﮔﺬﺍﺷﺘﻨﺪ .
ﺑﺮﺍی ﻫﻮﻳﺖ ﺯﺩﺍﻳﻲ ﺍﺯ ﺗﻮﺭﮐﺎﻥ ، ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳی ﺭﺍ ﮐﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﻗﻠﻴﺖ ﺑﻮﺩ ﺭﺳﻤﻲ ﮐﺮﺩﻧﺪ، ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﮐﻲ ﺭﺍ ﻣﻤﻨﻮﻉ، ﺁﺛﺎﺭﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﺗﻮﺭﮐﺎﻥ ﺭﺍ ﻧﺎﺑﻮﺩ، ﭼﺎﭖ ﻭ ﺩﺍﺷﺘﻦ ﮐﺘﺐ ﺗﻮﺭﮐﻲ ﺭﺍ ﻣﻤﻨﻮﻉ؛ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺗﻮﺭﮐﺎﻥ ﻭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﮐﻼ ﺟﻌﻞ ﻭ ﺻﺪﻫﺎ ﮐﺎﺭ ﻏﻴﺮ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺭﺍﺳﺘﺎ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺍﺩﻧﺪ. ﺍﻳﺪﺋﻮﻟﻮﮊﻱ ﻣﻮﻫﻮﻡ ﻭ ﺑﻲ ﺍﺳﺎﺱ ﺁﺭﻳﺎﮔﺮﺍﻳﻲ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺍﺯ ﻫﻤﻴﻦ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻭﺍﺭﺩ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﮐﺮﺩﻧﺪ، ﻭ ﺑﺎ ﺍﺟﻴﺮ ﮐﺮﺩﻥ ﺩﻫﻬﺎ ﻣﺰﺩﻭﺭ، ﺑﺮﺍﻱ ﻗﻮﻡ ﻣﻮﻫﻮﻡ ﺁﺭﯾﺎﯾﯽ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ۲۵۰۰ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﺷﮑﻮﻩ! ﻧﻮﯾﺴﺎﻧﺪﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺟﻬﺖ ﺿﺪﯾﺖ ﺑﺎ ﺩﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ ﺍﺳﻼﻡ، ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺯﺭﺗﺸﺘﯽ ﮔﺮﯼ ﺭﺍ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﻧﺎﻣﺸﺮﻭﻉ ﻭ ﺩﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪﻩ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺸﺮﻭﻋﻴﺖ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﺩﺭﺳﺖ ﮐﻨﻨﺪ .
ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺩﻭﺑﺎﺭﻩ ﺍﺭﺍﺿﯽ ﺁﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺩﺭ ﺁﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺍﻟﺤﺎﻕ ﺁﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺟﻨﻮﺑﯽ، ﺭﮊﻳﻢ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺍﺭﺍﺿﯽ ﺁﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥﺟﻨﻮﺑﯽ ﻭ ﭘﻴﺶ ﮐﺸﯽ ﺁﻥ ﺑﻪ ﺍﻳﺎﻻﺕ ﺩﻳﮕﺮ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ. ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺁﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻱ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻭ ﺍﺳﻢ ﺁﺫﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺭﻭﻱ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﮐﻼ ﺍﺳﻢ  ﺁزﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﺍﺯ ﺫﻫﻦ ﺗﻮﺭﮐﺎﻥ ﺯﺩﻭﺩﻩ ﺷﻮﺩ .
ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻲﻫﺎ ﺭﺿﺎ ﭘﺎﻻﻧﻲ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻳﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮﮐﺰﻱ ﻣﺴﺘﺒﺪ، ﺑﺪﺳﺘﻮﺭ ﺍﺭﺑﺎﺑﺎﻧﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺍﺩﺍﺭﻱ ﮐﺸﻮﺭ ﺭﺍ ﻋﻮﺽ ﮐﺮﺩ. ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ۱۶ / ۸/ ۱۳۱۶ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻣﺠﻠﺲ ﺭﺿﺎ ﺷﺎﻩ، ﺗﻘﺴﻴﻤﺎﺕﮐﺸﻮﺭ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺍﺳﺎﻣﻲ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ ﺍﻳﺎﻻﺕ ﺣﺬﻑ ﻭ ﮐﺸﻮﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﺷﺶ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺷﻤﺎﻝ ﻏﺮﺏ، ﻏﺮﺏ، ﺷﻤﺎﻝ، ﺟﻨﻮﺏ، ﻣﮑﺮﺍﻥ ﻭ ﺷﻤﺎﻝ ﺷﺮﻕ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﺩ . ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ ﺗﻮﺭﮐﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻭ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎ ﺣﺘﯽ ﺍﺳﺎﻣﯽ ﮐﻮﻩﻫﺎ ﻭ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺖ ﻭ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺗﻮﺭﮐﯽ ﺩﺭ ﻣﺪﺍﺭﺱ ﻭ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻣﻤﻨﻮﻉ ﮔﺮﺩﻳﺪ . ﺑﻌﺪ ﺩﺭ ﺁﺫﺭﻣﺎﻩ ﻫﻤﺎﻥ ﺳﺎﻝ ﺑﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺩﺭ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎﺕ ﺳﺎﺑﻖ، ﮐﺸﻮﺭ ﺑﺎﺳﻤﻪﺍﯼ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﺩﻩ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﻣﻀﺤﮑﻲ ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﺷﻤﺎﺭﻩ ﻫﺎﻳﻲ ﺍﺯ ﻳﮏ ﺗﺎ ﺩﻩ ﻧﺎﻡ ﮔﺬﺍﺭﻱ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ .
ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻣﺮﮐﺰ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺳﻮﻡ ﻭ  ﺍﻭﺭﻣﻴﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﺷﺪﻩ ﺣﺪﻭﺩ ﺁزﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﻭ ﻧﺎﻡ ﺁزﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﺑﻄﻮﺭ ﮐﺎﻣﻞ ﺍﺯ ﻧﻘﺸﻪ ﮐﺸﻮﺭ ﺣﺬﻑ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ. ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﻱ ﺍﺭﺩﺑﻴﻞ ﺟﺰ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺳﻮﻡ ﺍﺳﺖ . ﺍﻣﺎ ﺍﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﻳﻬﺎ ﻭ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﻳﻬﺎﻱ ﻣﻐﺮﺿﺎﻧﻪ ﺑﻐﻴﺮ ﺍﺯ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﭘﺮ ﺍﻓﺘﺨﺎﺭ ﺟﻤﻬﻮﺭﻱ ﺧﻮﺩ ﻣﺨﺘﺎﺭﻭ ﻓﺮﻗﻪ ﺩﻣﻮﮐﺮﺍﺕ ﺁﺫﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﺗﺎ ﺳﺎﻝ ۱۳۳۹ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ. ﺩﺭ ﺍﻳﻦﺳﺎﻝ ﺍﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻱ ﺳﻮﻡ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻬﺎﻱ ﺁﺫﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﺷﺮﻗﻲ ﻭ ﻏﺮﺑﻲ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻣﻲ ﮔﺮﺩﺩ.
ﺩﺭ ﮐﻞ ﮐﺸﻮﺭ ﻣﻮﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﻪ ۱۳ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﻭ ۸ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﺍﺭﻱ ﮐﻞ (ﺑﻌﺪﺍ ۱۱ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﺍﺭﻱ ﮐﻞ ) ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ. ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻣﺪﺗﻲ ﺩﺭ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎﺕ ﺟﺪﻳﺪ ﺍﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺍﺯ ﺷﻬﺮﻫﺎی ﺂﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺟﻨﻮﺑﯽ (ﺍﺭﺍﮎ، ﺳﺎﻭﻩ، ﺳﻮﻧﻘﻮﺭ، ﺑﻴﺠﺎﺭ، ﻗﻮﺭﻭﻩ، ﺍﻧﺰﻟﻲ ﻭ ...) ﺑﻪ ﺍﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻱ ﻣﺠﺎﻭﺭ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻭ ﻫﻤﺪﺍﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﭘﻴﮑﺮﻩ ﺁﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥﺟﻨﻮﺑﯽ ﺟﺪﺍ ﻭ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﺍﺭﻱ ﮐﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﮑﻨﻨﺪ ﺍﻣﺎ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺍﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻱ ﺁزﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﺷﺮﻗﻲ ﻭ ﻏﺮﺑﻲ ﺍﺯ ﺗﻴﻎ ﭘﺎﻥ ﺁﺭﻳﺎﯾﻴﺴﻢ ﭘﻬﻠﻮﻱ ﺗﺎ ﺣﺪﻱ ﺩﺭ ﺍﻣﺎﻥ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ. ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﻱ ﺍﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻱ ﺍﺭﺩﺑﻴﻞ ﻭ ﺯﻧﺠﺎﻥ ﺟﺰ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺁﺫﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﺷﺮﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻴﺎﻥ ﺁﺳﺘﺎﺭﺍ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﺨﺸﻲ ﺍﺯ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺍﺭﺩﺑﻴﻞ ﺑﻮﺩ ﺧﻮﺩ ﺩﺭﺳﺎﻝ ۱۳۳۷ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ.
ﺍﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﮐﺎﻣﻼ ﺁزﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ ﺩﺭ ﮐﻤﺎﻝ ﻧﺎﺑﺎﻭﺭﻱ، ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۳۵۰ ﺍﺯ ﺁﺫﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﺷﺮﻗﻲ ﺟﺪﺍ ﻭ ﺑﻪ ﮔﻴﻼﻥ ﻭﺍﮔﺬﺍﺭ ﮔﺮﺩﻳﺪ. ﺑﺎ ﺟﺪﺍ ﺷﺪﻥ ﺁﺳﺘﺎﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﺭﺩﺑﻴﻞ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺁﺫﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﺑﺎ ﺩﺭﻳﺎﻱ ﺧﺰﺭ ﺑﻄﻮﺭ ﮐﺎﻣﻞ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ ﻭ ﺗﻤﺎﻡ ﺳﻮﺍﺣﻞ ﻏﺮﺑﻲ ﺩﺭﻳﺎﻱ ﺧﺰﺭ ﺑﻪ ﮔﻴﻼﻥ ﻭﺍﮔﺬﺍﺭ ﮔﺮﺩﻳﺪ.
ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺁﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻨﺪﺭ ﺧﺰﺭ ﻳﺎﻧﻲ ﺧﻮﺩ بعد از بندر انزلی ﺭﺍ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺩ ﻭ ﺍﺯ ﻫﻤﻪ ﻋﻮﺍﻳﺪ ﮔﻤﺮﮐﻲ، ﺗﻮﺭﻳﺴﺘﻲ، ﺷﻴﻼﺕ ... ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺑﻨﺪﺭ ﺑﻮﺩ ﻣﺤﺮﻭﻡ ﺷﺪ .
ﺑﺘﺪﺭﻳﺞ ﺯﻧﺠﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﺍﺭﻱ ﮐﻞ ﺷﺪﻩ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺩﻳﮕﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﺍﺭﻳﻬﺎﻱ ﮐﻞ ﻳﺎﺯﺩﻩ ﮔﺎﻧﻪ ﺗﺎﺳﺎﻝ ۱۳۵۷ ﺑﻪ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ. ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﺪﺕ ﺍﺭﺩﺑﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﻃﻲ ﮐﺮﺩﻥ ﭘﺮﻭﺳﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﺍﺭﻱ ﮐﻞ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﺑﺮﻭﺯ ﺍﻧﻘﻼﺏ ﺍﻳﻦ ﺭﻭﻧﺪ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪ. ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪﯼ ﺧﺎﮎ ﺁﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺑﻌﺪ ﺍﻧﻘﻼﺏ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ. ﺍﻭﻝ ﻗﺰﻭﻳﻦ ﺍﺯ ﺯﻧﺠﺎﻥ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۳۷۲ ﺍﺭﺩﺑﻴﻞ ﺍﺯ ﺁزﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥﺷﺮﻗﻲ ﺟﺪﺍ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﻪ ﺍﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻱ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻭ ﻧﺎﻡ ﺍﺑﺪﻱ ﺁزﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﺍﺯ ﺭﻭﻱ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺬﻑ ﮔﺮﺩﯾﺪ.
ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺍﻱ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﮑﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ۳ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭﻟﻲ ﺍﺳﻢ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺭﻭﻱ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬﺍﺷﺘﻨﺪ. ﺩﺭ ﻣﺠﻤﻮﻉ ﺷﻬﺮﻫﺎﯼ ﺯﻧﺠﺎﻥ، ﻫﻤﺪﺍﻥ، ﻗﺰﻭﻳﻦ، ﺳﻮﻧﻘﻮﺭ، ﺑﯿﺠﺎﺭ، ﻗﺮﻭﻩ، ﺳﺎﻭﻩ، ﻗﻢ، ﮐﺮﺝ، ﻧﻈﺮ ﺁﺑﺎﺩ، ﺍﺷﺘﻬﺎﺭﺩ، ﺑﻮﺋﯿﻦ ﺯﻫﺮﺍ، ﺁﺑﯿﮏ، ﺷﻬﺮﯾﺎﺭ ﻭ ... ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﻭﺭ ﺍﺯ ﭘﯿﮑﺮﻩ ﺁﺫﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺟﺪﺍ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ ﺍﺯ ﺩﯾﮕﺮ ﺍﻗﺪﺍﻣﺎﺕ ﺷﻮﻧﯿﺴﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﮐﺎﺭ ﺁﻣﺪﻥ ﺩﯾﮑﺘﺎﺗﻮﺭﯼ ﺭﺿﺎ ﺧﺎﻥ ﺁﻏﺎﺯ ﺷﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺎﻡ ﻣﮑﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺍﺳﺎﻣﯽ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺑﻮﺩ! ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﻮﻧﯿﺴﻢ ﺍﺷﻐﺎﻟﮕﺮ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺗﮑﻪ ﺗﮑﻪ ﮐﺮﺩﻥ ﺁﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺩﺭ ﺍﺳﺘﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺍﺳﺎﻣﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﻮﻥ ﺁزﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻧﺸﺮﻗﯽ ﻭ ﻏﺮﺑﯽ ﻭ ﻫﻤﺪﺍﻥ ﻭ ﺯﻧﺠﺎﻥ ﻭ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﻭ ﺍﺧﯿﺮﺍ ﺍﺭﺩﺑﯿﻞ ﻭ ﺍﻋﻄﺎﯼ ﺑﻌﻀﯽ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎﯼ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺁﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺑﻪ ﺍﺳﺘﺎﻧﻬﺎﯼ ﻫﻤﺠﻮﺍﺭ (ﺗﻬﺮﺍﻥ، ﮔﻴﻼﻥ، ﻛﺮﺩﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻫﺎﻥ) ، ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻧﺎﻡ ﺑﻌﻀﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎﯼ ﺁﺯﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺩﻩﻫﺎﺕ ﻭ ﺍﻣﺎﮐﻦ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ , ﺧﯿﺎﺑﺎﻥ, ﺭﻭﺩﻫﺎ, ﺩﺭﯾﺎﻫﺎ, ﺳﻨﮓ ﻫﺎ ..... ﻧﯿﺰ ﺍﻗﺪﺍﻡ ﮐﺮﺩﻧﺪ
ﮐﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺟﻤﻠﻪ ﺍﻧﺪ:
ﻣﺎﮐﯽ = ﻣﺎﮐﻮ
ﭼﺎﻟﺪﺭﺍﻥ = ﻗﺮﻩ ﻋﯿﻨﯽ
ﺍﻭﺭﻣﯽ = ﺍﻭﺭﻣﯿﻪ

 ﺍﻭﭺ ﻧﻮﻭﺍ ( ﺍﻭﺷﻨﻮ) = ﺍﺷﻨﻮﯾﻪ
 ﺧﺎﻧﺎ = ﭘﯿﺮﺍﻧﺸﻬﺮ
ﺳﻮﯾﻮﻕ ﺑﻮﻻﻕ = ﻣﻬﺎﺑﺎﺩ 

ﺑﯽ ﮐﻨﺪﯼ = ﺑﻮﮐﺎﻥ 

ﺳﺎﺋﯿﻦ ﻗﺎﻻ = ﺷﺎﻫﯿﻦ ﺩﮊ

ﺳﺎﺭﯼ ﺩﺍﺵ = ﺳﺮﺩﺷﺖ

ﺳﺮﺳﮑﻨﺪ = ﻫﺸﺘﺮﻭﺩ  

ﻗﺎﺭﺍﺩﺍﻍ = ﺍﺭﺳﺒﺎﺭﺍﻥ
ﺧﯿﺎﻭ = ﻣﺸﮑﯿﻦ ﺷﻬﺮ

ﺗﻮﻓﺎﺭﻗﺎﻥ = ﺁﺫﺭﺷﻬﺮ

ﻣﻠﮏ ﮐﻨﺪﯼ = ﻣﻠﮑﺎﻥ ﻣﻠﮏ

ﺳﻮﻟﺪﻭﺯ = ﻧﻘﺪﻩ

قوشاچای = میان دو آب
ﺑﺎﺵ ﺳﻮﻣﺎ = ﺻﻮﻣﻌﻪ ﻋﻠﯿﺎ