نگاهی به نام شهرهای ترک نشین خراسان

خراسان از زمانهای دور مرکزیت زبان و فرهنگ اصیل ترکی بوده است و طوایف زیادی از ترک های سرتاسر جهان را به خود جذب نموده است .

ریچارد فرای سابقه حضور ترکان خراسان را قبل از اسلام می داند. بدلیل اینکهبومیان شمال خراسان ترک تبار بوده اند. بیشتر شهرهای این مناطق به زبان ترکی می باشد .

در زیر به تک تک نام های ترکی شهرها می پردازیم:

قوچان:  نام اصلی شهر قوچان قؤچان می باشد به لاتین :qöçan  قؤچان از دو واژه قؤچ+ان تشکیل می شود. قؤچ همان قوچ در فارسی می باشد که از جمله کلمات ترکی دخیل در فارسی می باشد " ان " هم پسوند مکان می باشد و معنای کامل قؤچان : سرزمین قوچ می باشد .

بجنورد:  نام اصلی هر بجنورد بیجن یورد یا بیژن یورد می باشد به لاتین : bicən yürd  بیجن یورد از دو کلمه بیجن/ یورد تشکیل می شود. بیجن همان نام بیژن است که داماد افراسیاب از حکومت ترک های تورانی بود و یورد در زبان ترکی به معنای سرزمین و منطقه می باشد و معنای کامل بیجن یورد : سرزمین بیجن می شود.

شیروان:  نام اصلی شهر شیروان شؤغان می باشد به لاتین : şöğan  شؤغان یا به احتمالی شاخان از دو واژه شا + خان تشکیل شده است. دلیل تفاوت شؤغان و شاخان را در ابتدا متذکر شویم که:  در ترکمنی در بیشتر کلمات به خ : ق گفته می شود  مثال : یؤخ : یؤق و دلیل تفاوت شؤ و شا این است که در زبان ترکی اؤزبکی حرف آ به اؤ تبدیل می شود. مثال : آنا : اؤنا—آتا :ا ؤتا. شؤغان واژه ای ترکیبی از ترکی و ترکمنی می باشد و معنای آن شاه خان است به معنای بزرگوار و سرور و آقا می باشد.

صفی آباد:  نام اصلی شهر صفی آباد اَرغیان می باشد به لاتین : arğiyan ارغیان از دو واژه ارغی+ان تشکیل شده است. ارغی در زبان ترکی به معنای پاک زاده و پاکنژاد است و " ان " پسوند مکان است و معنای کامل اَرغیان : سرزمین پاکان و یا سرزمین پاکنژادان می شود.

جغتای:  نام اصلی شهر چاغاتای می باشد به لاتین :çağatay  چاغاتای یک نام می باشد و دو نظریه وجود دارد : 1- نام فرزند بزرگ جنگیز خان  2--خانات جغتایی که در خراسان حکمرانی می کردند. اما دلیل قانع کننده فرزند جنگیز خان می باشد و گفته می شود نام شهر را از وی برگرفته اند.

اسفراین:  نام اصلی شهر آستوئن می باشد به لاتین : astoən  آستوئن از دو واژه آست+اِن تشکیل شده است. آست در ترکی دو معنا دارد: 1 –آست : زیر 2  -آست : عمیق  و " اِن " در ترکی به معنای عرض و عریض بودن می باشد. با دلایل بالا می توان گفت : آستوئن یعنی عمیق و عریض که روایت حال اسفراین و جلگه اسفراین را دارد.

درگز:  نام اصلی این شهر دَه رَه گَز یا همان دره گز می باشد به لاتین :dərəgəz  دره گز از دو واژه دره+گز تشکیل می شود: دره واژه ای ترکی می باشد. گز نوعی درخت بیابانی می باشد که در مناطق بیابانی می روید. معنای دره گز می شود:دره پر از گز

جوین:  نام اصلی شهر جوو یئین می باشد به لاتین : cüv yəyen  جویین از دو واژه جو+یین تشکیل می شود : واژه جو همان جوی (جوی آب) می باشد که کلمه ای ترکی می باشد. یین از مصدر " یئماق " یا دئمک به معنای خوردن است. با دلایل بالا معنای جوویین می شود : سرزمینی که جویها و رودهای زیادی دارد که روایت حال جوین امروزی می باشد.

منبع : ترکهای خراسان : اینجا

بخش نظرات :

درگز: کلمه ای ترکی به معنی داس و قداره چمن زنی. از ریشه درمه‌ک (ترمه‌ک، تئرمه‌ک، دیرمه‌ک، تیرمه‌ک) به معنی جمع کردن، گردهم آوردن است.

درگز همریشه با :

دره (محل جمع شدن آب میان دو بلندی و یا کوه)،

دریز (بسته غلات درو شده)،

دره‌نه (سبد کوچک برای چیدن میوه)،

دره‌نه‌ک (ظرف چیدن محصول)،

درنه‌ک (مجمع و انجمن)،

درگی (مجله و مجموعه)،

ترگی (سفره)،

درله‌مه‌ک (گردآوری)،

درمه (گلچین)،

درگه (دسته)،

دره‌ک (ترگه‌ک ترکی قدیم به معنی بقچه) و درین  بمعنی (عمیق) و .....

کلمه درو (کردن) در زبان فارسی نیز وامواژه ای ترکی و از همین ریشه است.